what... for

- z Polski/ze Szkocji from Poland/Scotland

- pamiątka z Japonii a souvenir from Japan

- św. Franciszek z Asyżu St Francis of Assisi

- jechać z Berlina do Warszawy to go from Berlin to Warsaw

- wyszedł z domu o trzeciej he left home at three

- wyjął pieniądze z portfela he took some money out of his wallet

- zjechał na sankach z górki he went down the hill on a sledge

- gwóźdź wystający z deski a nail sticking out of a plank

- zdjął obraz ze ściany he took the picture off the wall

- sprzątnęła brudne naczynia ze stołu she cleared the dirty dishes off the table

- podniósł coś z podłogi he picked something up off the floor

- zsiadł z konia he got off the horse

- hałasy dochodzące z góry noises coming from upstairs

- widok z wieży kościoła the view from the church tower

- z każdej strony a. ze wszystkich stron from all sides, from every side

- z lewej/prawej strony (znajdować się) on a. to the left/right; (zbliżać się) from the left/right

- z mojej lewej/prawej strony (tuż obok) by my left/right side; (nieco dalej) to my left/right

- z tamtej strony brzeg jest bagnisty on the other side the shore is marshy

- z przodu/tyłu at the front/back

- informacje pochodzące z dziennika telewizyjnego information from the TV News

- dane z rocznika statystycznego data from a statistical yearbook

- wiadomość z pewnej gazety information from a certain newspaper

- znał jej adres z książki telefonicznej he knew her address from the telephone directory

- wiem o tym z doświadczenia I know it from experience

- z badań rynkowych wynika, że… from market research it emerges that…

- dyrektor z wyboru/nominacji an elected/a nominated director

- towary z importu imported goods

- odrzuty z eksportu export rejects

- znalazł sobie pracę z ogłoszenia he found a job through an ad

- zamek z XV wieku a castle (dating) from the 15th century

- fotografie z lat szkolnych photographs from one’s school days

- jego list z 12 maja his letter of 12 May

- to jest rachunek za telefon z ubiegłego miesiąca this is the phone bill for a. from last month

- z rana in the morning

- z samego rana first thing in the morning

- rysunek z natury a drawing from nature

- odpis z oryginału a duplicate of the original

- wyrecytować coś z pamięci to recite sth from memory

- przepisał dane z tablicy he copied down the data from the board

- z drzewa/ze stali of a. from wood/steel

- zasmażka z mąki i wywaru a roux of a. from flour and stock

- z czego to jest zrobione? what is it made of a. from?

- wiązanka z czerwonych róż a bunch of red roses

- sok z wiśni/malin cherry/raspberry juice

- sałatka z pomidorów/selera a tomato/celery salad

- dom wybudowany z cegieł a brick-built house

- któryś z nich/nas one of them/us

- jeden z uczniów one of the pupils

- żaden z nauczycieli none of the teachers

- najstarszy/najmłodszy z nich the oldest/youngest of them

- czy któryś z was go zna? do any of you know him?

- czy coś z tego rozumiesz? do you understand any of that?

- z radości/ze strachu out of joy/fear

- z konieczności (out) of necessity

- zemdleć z wyczerpania to faint from exhaustion

- umrzeć z głodu die of starvation

- wyszła za mąż z miłości she married for love a. out of love

- udusił się z braku powietrza he suffocated through lack of air

- z nasion/pąków from seeds/buds

- wyrosła z niej śliczna dziewczyna she grew into a very pretty girl

- z majora awansował na pułkownika he was promoted from major to colonel

- inflacja spadła z 10 do 8 procent inflation went down from 10 to 8 per cent

- z niewinnej sprzeczki zrobiła się wielka awantura an innocent tiff turned into a big row pot.

- miasto słynie z zabytkowych budowli the town is famous for its historic buildings

- z oczu jest podobna do matki her eyes are like her mother’s

- ze sposobu bycia przypominał ojca he resembled his father in manner

- ze wszystkich sił with all one’s might

- z całą dokładnością with the utmost accuracy

- podkreślić z całą mocą to emphasize most strongly

- z grubsza roughly

- z lekka lightly

- z rzadka rarely, seldom

- z uwagą attentively

- z wysiłkiem with (an) effort

- kawa z mlekiem coffee with milk

- dom z ogrodem a house with a garden

- dziewczyna z niebieskimi oczami a girl with blue eyes

- matka z dzieckiem na ręku a mother carrying a. with a baby in her arms

- samolot ze stu osobami na pokładzie a plane with a hundred people on board

- chleb z masłem bread and butter

- mieszkanie z umeblowaniem a furnished flat

- sklep z używaną odzieżą a second-hand clothes shop

- deszcz ze śniegiem sleet

- podróżowała z mężem i dwojgiem dzieci she travelled with her husband and two children

- dyskutował z synem he was arguing with his son

- rozstał się ze swą przyjaciółką he parted with his girlfriend

- zaprzyjaźniła się z nim dwa lata temu she became friendly with him two years ago

- pójdziesz z nami do kina? are you going to the cinema with us?

- wyszedł na spacer z psem he took the dog for a walk

- porozmawiam z nim o tym jutro I’ll talk to him about it tomorrow

- z niedowierzaniem/ze zdumieniem in a. with disbelief/astonishment

- okno zamknęło się z trzaskiem the window closed with a bang

- obudził się z bólem głowy he woke up with a headache

- leżał na trawie z rękami pod głową he was lying on the grass with his hands behind his head

- płynąć z wiatrem/prądem to sail with the wind/current

- pośpieszyć komuś z pomocą to go to sb’s aid

- pojechał do Niemiec z wykładami he went to Germany on a lecture tour

- z wiekiem with age

- wraz ze wzrostem ciśnienia with the growth of a. in pressure

- z czasem with a. in time

- z upływem czasu with the passing of time

- z każdym dniem/rokiem with each passing day/year

- z końcem/początkiem sierpnia at the end/beginning of August

- z nadejściem lata with the approach of summer

- co z artykułem? what about the article?

- co się z tobą działo? what have you been doing with yourself?

- co zrobić z tymi szmatami? what shall I do with these rags?

- z babcią jest źle, znowu miała atak Granny’s not well, she’s had another seizure

- ubrany z niemiecka dressed in German style

- mówił trochę z cudzoziemska he spoke with a slight foreign accent

- zajęło mi to z godzinę it took me around an hour

- miał ze czterdzieści lat he was around forty

* * *

inv ( litera) Z, z

* * *

indecl. ( litera) Z with a dot (above), z with a dot (above); dotted Z, dotted z.

- zapłodnienie komórki jajowej the fertilization of the egg cell

- jak to zrobiłeś? how did you do it a. that?

- jak dojechać stąd na dworzec? how do I get to the station from here?

- jak długo tu będziesz? how long will you be here?

- jak daleko stąd do parku? how far is it to the park from here?

- jak często chodzisz do kina? how often do you go to the cinema?

- jak ci się udała wycieczka? how was your a. the trip?

- jak było w Londynie? what was it like in London?, how was (it in) London?

- jak tam ojciec, zdrowy już? how’s your father – is he well now?

- jak twoja noga? how’s your leg?

- jak ona wygląda? – jest wysoka czy niska? what does she look like: is she tall or short?

- jak wyglądam w tej sukience? how do I look in this dress?

- zapytaj go, jak się czuje ask him how he is

- nauczył mnie, jak kopiować pliki he taught me how to copy files

- nie wiem, jak długo się tam jedzie I don’t know how long it takes to get there

- to jak, idziemy do kina? so, are we going to the cinema?

- „powiedziałeś jej o tym?” – „a jak myślisz?” ‘have you told her about it?’ – ‘what do you think?’

- nie wiadomo a. nie wiedzieć a. Bóg wie jak nobody a. God (alone) knows how

- jak jej/mu tam pot. what d’you call her/him pot.; what’s her/his name pot.

- dzwonił Robert czy jak mu tam Robert (or) whatever his name is phoned

- jak śmiesz/jak pan śmie! how dare you!

- jak mogłeś? how could you?!

- o, jak dużo już napisał! look how much he’s written (already)!

- tyle wydatków! jak tu można cokolwiek odłożyć! so many expenses! how can you save anything?

- jak tu gorąco! it’s so hot in here!, how hot it is here!

- jak ci nie wstyd! shame on you!

- jak ty wyglądasz! (just) look at you!

- jak nie pokochać takiego ślicznego bobasa? you can’t help loving such a cute little baby

- czarny jak węgiel as black as coal

- oczy jak gwiazdy eyes like stars

- był dla mnie jak ojciec he was like a father to me

- płakała jak dziecko she cried like a baby

- samochód wygląda teraz jak nowy the car looks as good as new (now)

- miał szansę jak dziesięć do jednego he had a ten to one chance

- tak (samo) jak… the same as…

- miał na imię Robert, tak (samo) jak jego dziad his name was Robert, the same as his grandfather’s

- taki (sam) jak… the same as…

- podobny jak ktoś/coś similar to sb/sth

- pasek identyczny jak mój a belt exactly like mine

- nigdy nie spotkałem takiego maniaka sportu jak on I’ve never met a sports maniac like him

- b jak Barbara/e jak Edward ‘B’ as in ‘Barbara’/‘E’ as in ‘Edward’

- to nie potrwa dłużej jak godzinę it won’t take more than an hour

- nie ma nic obrzydliwszego jak szantaż there’s nothing more repulsive a. despicable than blackmail

- nie ma jak kuchnia domowa there’s nothing like home cooking, nothing beats home cooking

- nie chciała wyglądać inaczej jak koleżanki she didn’t want to look different from her friends

- rzucało łodzią jak łupiną orzecha the boat was thrown around a. tossed about like a cockleshell

- w połowie kwietnia zrobiło się ciepło jak w lecie in mid April it became as warm as (in) summer

- znowu wszystko jest jak dawniej a. kiedyś everything is again like it used to be a. like it was before

- (tak) jak co roku, pojechał do Londynu he went to London as he did every year

- jak zawsze as always

- jak zwykle as usual

- głodny byłem jak rzadko I was really a. extremely hungry

- stało się tak, jak przypuszczałem it happened (just) the way I expected

- tak jak przewidywałem, tak się stało everything turned out the way I had predicted

- zorganizujemy wszystko, (tak) jak pan postanowi we’ll arrange everything (just) the way you want it

- jak postanowiono, tak i zrobiono everything was done the way it had been planned a. decided

- tak blisko/szybko, jak to jest/było możliwe as close/quickly as possible a. as one possibly can/could

- dzień taki sam jak każdy inny a day like any other day

- podobnie jak ja/Adam like myself/Adam

- na wsi, podobnie jak w mieście in the country, just as in town

- przedsięwzięcie równie niepotrzebne, jak beznadziejne an undertaking as unnecessary as it is/was hopeless

- jak gdyby as if a. though

- leżał nieruchomo, jak gdyby spał he lay motionless as if he were sleeping

- schylił się, jak gdyby czegoś szukał he bent down as if he were looking for something

- czuję się nie gorzej jak wczoraj I don’t feel any worse than yesterday

- to potrwa nie dłużej jak do piątej it won’t take a. last (any) longer than five o’clock

- skończę tłumaczenie nie później jak jutro I’ll finish the translation tomorrow at the latest

- nie pozostało mi nic innego jak zgodzić się there was nothing else for me to do but agree

- nie dalej jak wczoraj/dwa dni temu only yesterday/two days ago

- jak szliśmy przez las, zaczęło padać when a. as we were walking through the forest, it began to rain

- porozmawiamy o tym, jak wrócę we’ll talk about it when I get back

- rok upłynął, jak umarł dziadek it’s been/it had been a year since grandfather died

- już dwa miesiące, jak wyjechał it’s (been) two months since he left

- jak tu mieszkam, nigdy jej nie spotkałem I’ve never met her since I’ve been living here

- zadzwonię do ciebie, jak się czegoś dowiem I’ll phone you if I learn anything

- jak nie dziś, to jutro either today or tomorrow; if not today, then tomorrow

- gdzieś na pewno wyjadę, jak nie w góry, to nad morze I’ll be going away somewhere: if not to the mountains, then to the coast a. seaside

- zaziębisz się, jak będziesz chodził bez czapki you’ll catch a cold if you don’t wear a hat

- (ona) zawsze coś gubi, jak nie parasolkę, to rękawiczki she’s always losing something: if it’s not her umbrella, then it’s her gloves

- zrób to sam, jak jesteś taki mądry do it yourself if a. as you’re so clever

- na pewno został tam na noc, jak go do tej pory nie ma he must have stayed the night, as he’s not yet here

- jak wiesz as you know

- jak wiadomo as is known, obviously

- jak wspomniano wyżej as mentioned above a. earlier

- jak się zdaje as it seems

- radzisz sobie, jak widzę, znakomicie you’re doing a. managing just fine, I see

- jak się okazało as it turned out; as it transpired książk.

- jak sam o tym często mówił as he himself often said

- zjawił się w porze, kiedy, jak sądził, ojca nie będzie w domu he turned up at the time when, as he thought, his father would be out a. when he thought his father would be out

- przedstawiciele rządu, jak premier, ministrowie… government representatives, such as a. like the prime minister, ministers…

- pisał takie utwory, jak fraszki, bajki i satyry he wrote pieces such as a. things like epigrams, fables and satires

- …jak również… as well as

- w Brazylii, Argentynie jak również w Chile in Brazil and Argentina, as well as in Chile

- zarówno w sobotę, jak i w niedzielę both on Saturday and Sunday, on Saturday as well as on Sunday

- w szkole jak w szkole, nic nowego school’s the same as usual a. always: nothing new

- mieszkanie jak mieszkanie, ale łazienka wspaniała the flat’s so-so, but the bathroom is great pot.

- co jak co, ale gest to on ma whatever you think of him, he’s not tight-fisted

- kto jak kto, ale ty powinieneś mnie zrozumieć you of all people should (be able to) understand me

- komu jak komu, ale jemu możesz zaufać you can trust him more than anyone

- kiedy jak kiedy, ale jutro musisz być punktualnie it wouldn’t matter normally, but tomorrow you must be on time

- gdzie jak gdzie, ale w Warszawie znam każda ulicę other towns are okay too a. I know other towns fairly well, but I know Warsaw like the back of my hand

- jak siedział w fotelu, tak siedzi he’s still sitting in the same armchair

- jak kantowali, tak kantują they’re still short-changing us in the same old way pot.

- jak to, nie idziesz dziś do szkoły? what do you mean you’re not going to school today?

- jak to, już czwarta? what, is it four (o’clock) already?

- (i) jak nie lunie pot. the sky suddenly opened up

- (i) jak nie ryknie, jak się nie wścieknie pot. he suddenly started ranting and raving pot.

- jak najtaniej/najbliżej as cheap/close as possible

- z sąsiadami żyli w jak najlepszych stosunkach they were on the best of terms with their neighbours

- nasze pożywienie powinno być jak najbardziej urozmaicone our diet should be as varied as possible

- miał o niej jak najlepszą opinię he had a very high a. the highest opinion of her

■ jak ty komu, tak on tobie przysł. you get what you deserve

* * *

chcę chcesz, chciej

1. (= mieć chęć) want; chcieć coś zrobić want to do sth; chciałbym, żeby on przyszedł I wish he came; chce mi się spać I'm (feeling) sleepy; chce mi się jeść/pić I'm hungry/thirsty; chce mi się śmiać/płakać I feel like laughing/crying; chce mi się wyć z rozpaczy pot. I feel like howling; nie chce mi się pracować I do not feel like working; nic mi się nie chce I do not feel like doing anything; chce mi się siusiu pot. I want to pee; czego chcesz ode mnie?! what do you want from me?!; (czy) chcesz, czy nie chcesz whether you like it or not; chcę się z tobą ożenić I want to marry you; chciał wstać, ale mu zabrakło sił he wanted to get up but he lacked the strength (to do so); jeśli chcesz, to... if you want...; masz, czego chciałeś you got what you wanted, you got what you asked for; sam tego chciał he asked for it; chciałbym być ptakiem I'd like to be a bird; I wish I were a bird; chciałbym być aktorem I'd like to become an actor; I'd like to be an actor; I wish I were an actor; chciałbym dożyć tego I wish I could live long enough to see that; chciałbym być spokojny I'd like to be calm; chciałbym, żeby się to nie sprawdziło I wish it wouldn't be l. come true; nie chce iść dalej he l. she doesn't want to go any further; he l. she refuses to go any further; sam nie wie, czego chce even he himself doesn't know what he wants; zrobię to, jak mi się będzie chciało I'll do it if I feel like doing it; ona nie chce iść za mąż she doesn't want to get married; chciałbym I would like to; chciałoby się zatańczyć one would like to dance; chciałoby się wyjechać na wakacje one would like to go on holiday; chcąc nie chcąc willy-nilly, willingly or unwillingly; jak sobie chcesz as you wish; co chcesz przez to powiedzieć? what do you mean?; what do you mean by that?; what is that supposed to mean?; nie chciałby, żeby mnie z nim widziano he wouldn't want anybody to see me with him; chciałbyś tego spróbować? would you like to try that?; chciałbym ci uścisnąć rękę I'd like to shake your hand; chciał powiedzieć coś więcej he wanted to say more than (just) that; chciałbym się czegoś napić I would like something to drink; I could use a drink; czego ona właściwie chce? what does she really want?; tak jest, bo tak chcę! it is so because I want it that way!; tak, jak chce tego zwyczaj as custom would have it; according to custom; chciałbym nieba ci przychylić, ale... I would like to give you everything that you want but...; los chciał, że... fate decreed that...; pech chciał, że spóźniłem się na pociąg I had the bad luck to miss the train; unfortunately, I missed the train; niech się dzieje, co chce whatever is to happen, let it happen; chcę chleba z szynką I want bread and ham; chciałem jak najlepiej I tried to do my best; niech mówi, co chce, a mnie nie przekona whatever he l. she says, he l. she won't convice me; niech robi, jak chce let him do as he pleases; chcieć to móc where there's a will, there's way; dla chcącego nie ma nic trudnego where there's a will, there's way; kto chce psa uderzyć, zawsze kij znajdzie when you want to blame sb, you'll always find a reason.

2. ( o rzeczach) will l. would not + verb; drzwi nie chcą się otworzyć the door won't open; ognisko nie chce się palić the fire won't burn; rana nie chciała się zagoić the wound wouldn't heal; nauka nie chce mi wchodzić do głowy I can't remember anything I study; nie chce mi to przejść przez gardło I won't say that.

* * *

+ Gen.

1. ( dla wyrażenia kierunku ruchu) to; iść l. jechać do szkoły/pracy go to school/work; jechać do Warszawy/Londynu go to Warsaw/London; iść do dentysty/lekarza (go) see a dentist/doctor; chodź do mnie come to me.

2. ( dla wyrażenia górnej granicy) (up) to; od dwóch do pięciu from two to five; od dziewiątej do siedemnastej (zwł. o godzinach pracy) (from) nine to five; grzywna do 100 dolarów a fine of up to 100 dollars.

3. ( dla wyrażenia przeznaczenia) for; patelnia (nadająca się) do smażenia na gazie pan (good) for gas range frying; do czego to jest? what is this l. it for?; list/telefon do ciebie letter/phone for you.

4. (dla wyrażenia przeznaczenia; tłumaczone przez użycie rzeczownika l. imiesłowu jako przydawki) deska do krojenia cutting l. chopping board; deska do prasowania ironing board; boisko do koszykówki basketball court; nóż do chleba bread knife; pilnik do paznokci nail file.

5. (dla wyrażenia przeznaczenia; tłumaczone złożeniem) maszyna do pisania typewriter; łyżeczka do herbaty teaspoon; opiekunka do dziecka babysitter.

6. (przed rzeczownikiem odczasownikowym; tłumaczone zdaniem bezokolicznikowym) coś do jedzenia/picia/zrobienia l. roboty something to eat/drink/do; listy do wysłania letters to be mailed; sprawy do załatwienia things l. matters to take care of, errands.

7. ( dla wyrażenia umieszczenia czegoś w czymś) in, into; wrzucić list do skrzynki put the letter in l. into the mailbox; wrzucić głos do urny put the ballot l. vote in l. into the ballot box; wejść do rzeki go l. walk into the river.

8. ( dla wyrażenia limitu czasu) until, till; by; do tej pory until now; musisz to zrobić do wtorku you must do it by Tuesday; robić coś do upadłego do sth until one drops; spacerować do rana walk until morning; zostać do wtorku stay until Tuesday.

9. ( dla wyrażenia ukierunkowania uczuć) for; miłość do ojczyzny/matki/małżonka love for l. of one's country/mother/spouse; niechęć do zabaw dislike for play; tęsknić do czegoś crave for sth; tęsknić do kogoś miss sb.

10. ( dla wyrażenia przynależności) zaciągnąć się do wojska join the military l. army, enlist, enroll; wstąpić do związku/partii join a union/party.

11. ( w zwrotach) do jutra see you tomorrow; do zobaczenia l. widzenia good bye, see you; do diabła l. (jasnej) cholery! pot. damn (it)!; do diabła z nim/tym! pot. to hell with him/that!; co do cholery?! pot. what the devil l. hell?!; co do mnie for my part, as far as I am concerned; co tobie do tego? that's none of your business!; być l. nie nadawać się do niczego be no good, be (of) no use, be useless; raz do roku once a year.

indecl. muz. (= dźwięk C) doh.

- gdybym się spóźnił, nie czekaj na mnie if I’m late, don’t wait for me

- gdyby wybory odbyły się dwa lata temu, wygraliby socjaliści if the election had taken place a. had the election taken place two years ago, the socialists would have won

- gdyby babcia żyła, cieszyłaby się z twojego sukcesu if granny were alive she’d be delighted at your success

- gdybym był na twoim miejscu… if I were in your shoes a. place…

- gdyby nadarzyła się sposobność should the opportunity arise

- gdyby nie księżyc, (to) byłoby całkiem ciemno but for the moon książk. a. if it weren’t for the moon, it would be completely dark

- przyszłabym wczoraj, gdyby nie wizyta ciotki if my aunt hadn’t paid a visit, I would have come yesterday

- gdyby nie to, że… if it weren’t for the fact that…; were it not for the fact that… książk.

- gdyby nawet a. nawet gdyby even if

- postanowili walczyć do końca, nawet gdyby mieli przegrać they resolved to fight to the bitter end, even if they should lose

- a gdyby posadzić go koło Adama? and what if I/we sit a. seat him next to Adam?

- a gdybym ci nie uwierzył? and what if I hadn’t believed you?

- gdyby tak mieć dużo pieniędzy! if only I/we were rich!

- gdybym tylko dostał ich w swoje ręce! if I could just get a. lay my hands on them!

- gdybym to ja wiedział! if only I knew/had known!

- gdyby dało się przewidzieć, co z tego wyniknie! if only we knew a. could tell what would come of it!

- gdyby pan był taki uprzejmy i zamknął okno if you would be kind enough to close the window

- gdybyś mógł coś zrobić w tej sprawie if you could do something about it

* * *

* * *

1. ( wprowadza zdanie warunkowe) if; gdyby to planował, powiedziałby nam if he was planning it (l. if he were planning it), he'd tell us; gdybym tam był wczoraj... if I'd been there yesterday...

2. ( w zdaniach wyrażających życzenie) och, gdybyś teraz była ze mną if only you were with me now.

3. jak gdyby as if, as though.

- zadzwoń do mnie, żeby uzgodnić termin call me to fix a date

- zrobiłam ci zakupy, żebyś nie musiał wychodzić z domu I did the shopping for you so (that) you wouldn’t have to go out

- żeby zdjąć z półki wazon, musiał wejść na stołek he had to use a stool to take the vase off the shelf

- żeby nie lest książk.

- żeby nie było żadnych nieporozumień lest there should be any misunderstanding, in order to avoid any misunderstanding(s)

- prosiłem, żeby zaśpiewała I asked her to sing

- chcę, żebyś mi pomógł I want you to help me

- zrobiłby wszystko, żeby dostać tę pracę he’d do anything to get that job

- wątpię, żeby to był przypadek I doubt if it was an accident

- spłacił pożyczkę, żeby na nowo się zadłużyć he repaid the loan, only to run into debt again

- był zbyt dumny, żeby prosić o pomoc he was too proud to ask for help

- nie żeby not that, not because

- nie żeby się bała not because/that she was afraid

- nie żebym miał coś przeciwko temu not that I have anything against it

- żeby ją błagał na klęczkach, nie wróci do niego even if he were to go down on bended knees, she wouldn’t go back to him

- skończę tłumaczenie, nawet żebym miał siedzieć całą noc I’ll finish the translation, even if I have to stay up all night

- żeby nie wiem co come hell or high water pot.

- żebyś nie wiem co mówił, i tak nikt ci nie uwierzy whatever you say, no one is going to believe you

- żebym wiedział jak, to bym wam pomógł I’d help you if I knew how

- żeby żyła jego matka, nie trafiłby do domu dziecka if his mother had been alive, he wouldn’t have ended up in an orphanage

- żeby nie… if it hadn’t been for…

- żeby nie przypadek, wszystko potoczyłoby się inaczej if it hadn’t been for an accident, things would have taken a different course

- żeby nie ty/twoja pomoc if it hadn’t been for you/your help, but for you/your help

- poradzę sobie z tym, żeby tylko zdrowie dopisywało I’ll manage, as long as I don’t fall ill

- żeby tylko nie padało! let’s hope it doesn’t rain!

- żeby to szlag! pot. damn (it)! pot., goddammit! US pot.

- żeby się takimi głupstwami zajmować! why do we have to waste our time on stupid things like this/that?

- żeby też tak się upić! to get that drunk though!

- żebyś wiedział, co przeżyłem! if only you knew what I’ve been through!

- żebyście słyszeli, jak on się do mnie odzywa! if only you’d heard what he said to me!

- żeby mi to było ostatni raz! don’t let it ever happen again!

- żebyś nie oberwał! you’ll catch it if you’re not careful! pot.

- a żebyś wiedział! I’m not joking a. kidding either! pot.

* * *

* * *

1. ( wprowadza zdanie podrzędne wyrażające cel) to, so as to, in order to; żeby nie... (so as) not to...; spotkali się, żeby porozmawiać they met to talk; usunięto wszystkich, żeby zapobiec panice everyone was removed to l. so as to l. in order to prevent panic.

2. (wyraża konsekwencje, warunek) to; on jest zbyt taktowny, żeby to zrobić he is too polite to do it; zrobiliby wszystko, żeby tylko być razem they would do everything to be together.

3. (rozwijające, dopełniające treść) chciał, żebyśmy już sobie poszli he wanted us to leave; trzeba, żeby się wziął do pracy he ought to get down to work; zażądał/nalegał, żebyśmy zostali he demanded/insisted that we (should) stay.

4. (= gdyby) if; żebyś wiedziała, co ludzie mówią if only you knew what they say; żeby nie on/ona... if it weren't for him/her...; nie, żebym miał coś przeciwko temu not that I mind.

5. (= choćby) if; chyba żeby unless; żeby się świat walił (even) if the world fell apart; żebym miał paść trupem if it killed me, if I were to fall dead.

1. (= oby) may; żeby go diabli wzięli may he go to hell, let him go to hell; żebyśmy tylko zdrowi byli let us all stay in good health; żeby go pokręciło bad luck to him.

2. (wyraża nacisk l. żądanie) a żebyś wiedział (you) bet your life; żeby mi tu było cicho! I demand silence!

- mów wolniej, bo nic nie rozumiem speak more slowly, because I can’t understand anything

- pewnie już wyszedł, bo jego płaszcza nie ma na wieszaku he’s probably (already) gone, because his coat’s not on the hanger

- niepraktyczna, bo jasna, suknia an impractical dress, because it’s a light colour

- uważaj, bo zrobisz sobie krzywdę be careful or you’ll hurt yourself

- weź coś na uspokojenie, bo inaczej zwariujesz take a sedative or you’ll go round the bend pot.

- ścisz radio, bo można ogłuchnąć turn the radio down or we’ll all go deaf

- ładna, bo ładna, ale głupia pretty enough, but foolish with it

- rzadko, bo rzadko, ale jednak uczestniczę w tych zebraniach I don’t attend the meetings often, it’s true, but I do go

- bo to prawda? is that really true?

- bo on zapłacił? he didn’t pay, did he?, you mean he actually paid?

- a bo to źle być dzieckiem? is it so bad a. that bad, being a child?

- przestali mówić, bo i o czym? they stopped talking, I mean what could they say? a. what was there to say?

- zabrałem ich do siebie, bo niby gdzie mieli pójść? I took them to my place, (I mean) where else could they go?

- „mówił coś o mnie?” – „a bo co?” ‘did he say something about me?’ – ‘why do you ask?’ a. ‘why, what if he did?’

- „nie stój tutaj” – „a bo co?” ‘don’t stand here’ – ‘why shouldn’t I?’ a. ‘(and) why not?’

* * *

* * *

1. (= ponieważ) because, for; nie pójdę do kina, bo jestem zajęty I'm not going to the movies because I'm busy.

2. (= w przeciwnym razie) or; bądź grzeczny, bo nie dostaniesz deseru be good or you'll get no dessert.

3. (w funkcji dopowiedzenia, wyjaśnienia) because, as, for; te buty są niewygodne, bo za ciasne these shoes are uncomfortable because they're too tight; sekretarz, bo o niego chodziło, w tej sprawie milczał the secretary, for it was he who was involved, said nothing about it.

1. ( wzmacnia przeciwstawienie) przystojny, bo przystojny, ale kompletnie głupi handsome to be sure, but utterly stupid.

2. ( wzmacnia przeczenie albo powątpiewanie) a bo ja wiem? how should I know?; a bo to prawda? I doubt if it's true.

- kiedy wrócisz? when will you be back?

- kiedy jest koncert? when is the concert?

- kiedy kupiłeś ten samochód? when did you buy the car?

- nie pamiętam, kiedy go ostatni raz widziałem I don’t remember when I last saw him

- nie zauważyłem, kiedy wszedł I didn’t notice when he came in

- od kiedy since when, (for) how long

- wiem, że on mnie zdradza, ale nie wiem, od kiedy I know he’s unfaithful to me, but I don’t know since when

- od kiedy to z ciebie taki znawca? iron. since when have you been such an expert? iron.

- „od kiedy się znacie?” – „od roku” ‘how long have you known each other?’ – ‘for a year’

- od kiedy ci mówię, żebyś się ustatkował! how long have I been telling you to settle down!

- do kiedy until when, by when

- do kiedy obowiązywał ten zakaz? until when was this ban in force?, how long was this ban in force (for)?

- „biorę urlop” – „od kiedy do kiedy?” ‘I’m taking some leave’ – ‘from when until when?’

- do kiedy skończysz tłumaczenie? when will you finish the translation (by)?

- na kiedy to ma być gotowe? when does it have to be ready (by)?

- nie wiem, na kiedy są te bilety I don’t know when a. which day these tickets are for

- kiedy to się wraca do domu! już prawie północ what time do you call this for getting in? – it’s almost midnight pot.

- kula dosięgnęła go w chwili, kiedy wsiadał do samochodu the bullet hit him as a. when he was getting into the car

- kiedy oglądali mecz, ktoś zadzwonił do drzwi as a. while they were watching the match, someone rang the bell

- przyjdę po ciebie, kiedy skończę pracę I’ll call for you when I finish work

- od kiedy go poznała, wiele zmieniło się w jej życiu her life has changed a great deal since she met him

- kiedy się porówna programy obu partii, to... if a. when you compare the programmes of the two parties...

- wtedy, kiedy when

- zawsze włącza radio wtedy, kiedy chcę sobie poczytać he always turns the radio on when I want to read

- w dniu, kiedy... on the day when...

- zimą, kiedy jest mróz in winter, when there are sub-zero temperatures

- teraz, kiedy... now that...

- teraz, kiedy najgorsze jest już za nami now that the worst is behind us

- kiedy tylko (zaraz jak) as soon as; (kiedykolwiek) whenever

- kiedy tylko przyszedł, zabrał się do sprzątania as soon as he came, he started cleaning

- kiedy tylko mam czas, chodzę na spacery whenever I have (the) time, I go for walks

- zabierz mnie kiedy ze sobą take me with you some time a. one day

- widziałeś go kiedy? have you ever seen him?

- dyskutują, kiedy tu trzeba szybko podjąć decyzję they’re talking all the time, when what we need is a quick decision

- dużo zarabia, cóż, kiedy wszystko przepuszcza he earns a lot, but what of it if a. when he blows it all? pot.

- kiedy jesteś taki ciekawy, to... if you really want to know,... iron.

- jak mam się uczyć, kiedy nie mam tej książki how am I to study when a. if I haven’t got the book?

- „miałeś posprzątać w swoim pokoju” – „kiedy już posprzątałem” ‘you were supposed to tidy up your room’ – ‘but I’ve already done it’

■ kiedy indziej some other time

- kiedy niekiedy now and then, from time to time

- mało a. rzadko kiedy rarely, hardly ever

- rzadko kiedy są tu takie tłumy it’s rare for there to be such a crowd here

- (on) rzadko kiedy pisze he hardly ever writes

* * *

* * *

when; kiedy się zobaczymy? when do we meet next?; kiedy bądź whenever, any time; kiedy indziej some other time; kiedy tylko as soon as; rzadko kiedy hardly ever; od kiedy? since when?; do kiedy? till when?; na kiedy? by when?

1. (= gdy) when; kiedy już byłem gotowy when I was (finally) ready, once ready; spałem już, kiedy zadzwonił telefon I was sleeping, when the phone rang.

2. (= skoro) as, since; kiedy już zdecydowałeś się na ten wyjazd, nie zapomnij o ubezpieczeniu as you decided to take this trip, don't forget about the insurance.

3. (= podczas gdy) while.

- nic się nie zmieniło nothing has changed

- nic a. niczego nam nie brakuje we have everything we need

- nic a. niczego nie zapomniałeś? have you forgotten anything?

- nie dostał nic a. niczego do zjedzenia he wasn’t given anything to eat

- niczym się nie przejmował he didn’t worry about a thing

- nie znalazła nic, co mogłoby ją zainteresować she didn’t find anything that might be of interest to her

- nic nowego/szczególnego nothing new/special

- nic ważnego się nie stało nothing important happened

- nic podobnego nothing of the kind a. sort

- nic dziwnego, że… it’s no wonder that…, no wonder…

- nie ma nic łatwiejszego nothing could be simpler a. easier

- błagałem go, a on nic I begged him, but he didn’t say a word

- szukaliśmy cały dzień, i nic we were searching all day, all for nothing

- nic ci/mu do mnie a. do moich spraw it’s got nothing to do with you/him

- nic mi po takim starym rowerze an old bike like that is no use to me pot.

- nic tu po tobie you have no business being here

- nic innego nothing else

- to nic innego jak gra na zwłokę it’s just playing for time, it’s nothing other than playing for time

- nic takiego nothing important/serious

- to nic takiego, zwykłe przeziębienie it’s nothing serious, just an ordinary cold

- nic takiego się nie stało nothing really happened

- to nic never mind, it doesn’t matter

- to nic, nie martw się it’s nothing, don’t worry

- nic, nic, to tylko lekkie zadrapanie it’s nothing (at all), just a scratch

- mieć kogoś/coś za nic to not care about sb/sth

- zrobić coś z niczego to make something out of nothing

- on w niczym nie potrafi jej dorównać she outshines a. surpasses książk. him in any way

- Anna w niczym nie przypomina swojej siostry Anna is quite a. totally unlike her sister

- z niczym [przyjść, odejść] empty-handed

- odprawiono go z niczym he was sent back empty-handed

- nic nie lepszy/gorszy not a bit better/worse

- „boisz się?” – „nic a nic” a. „nic, ale to nic” ‘are you afraid?’ – ‘not a bit’ a. ‘not at all’

- całą noc nic nie spał he didn’t sleep at all the whole night

- czemu ty nic nie tańczysz? why aren’t you dancing at all?

- łzy nic tu nie pomogą it’s no use crying

- być niczym to be a nobody

- takie nic, a śmie mnie pouczać a nonentity like him telling me what to do!

- twoje dochody to kompletne nic what you earn is absolutely nothing

- „co?” – „nic, nieważne” ‘what?’ – ‘nothing, it doesn’t matter a. it’s not important’

■ być do niczego pot. [osoba] (o samopoczuciu) to be under the weather pot.; (o umiejętnościach) to be hopeless a. lousy GB pot., to be useless pot.; [film, książka] to be hopeless GB pot.; [pomysł, projekt] to be half-baked pot.

- jak nic pot. (na pewno) (as) sure as anything pot.

- jak nic się spóźni he’s bound a. sure to be late

- na nic (zbędny, niepotrzebny) fit for nothing pot.

- cała robota na nic all that work for nothing a. down the drain pot.

- „smaczne, prawda?” – „nic dodać, nic ująć” ‘tasty, isn’t it?’ – ‘you’re right there’

- mieszkanie duże, jasne, nic dodać, nic ująć a large, bright flat – just right a. perfect

- wokół nic, tylko lasy there’s nothing but forest all around

- ona nic, tylko narzeka she does nothing but complain

- nic, tylko płakać it’s enough to make you weep

- nic z tego (nie uda się) it’s no use; (nie ma mowy) nothing doing! pot., no way! pot.

- nic z tego, telefon zepsuty nothing doing, the phone’s out of order

- „chcę iść do kina” – „nic z tego, musisz odrobić lekcje” ‘I want to go to the cinema’ – ‘nothing doing, you’ve got (your) homework to do’

- niczego sobie pot. not bad (at all)

- niczego sobie facet not a bad-looking guy pot.

- niczego sobie piwo not bad beer; pretty good beer pot.

- za nic not for anything

- za nic na a. w świecie not for (all) the world; not for all the tea in China pot.

* * *

* * *

Ins.pl. -mi

1. (= włókno do szycia) thread; (coś jest) szyte grubymi nićmi (sth is) perfectly obvious, (sth is) thinly disguised; trzymać nici czegoś pull the strings of sth; nici z czegoś pot. nothing will come of it, it will all go up in smoke; nić opowieści thread of the story.

2. ( wydzielina pająków) thread, cobweb.

* * *

Loc. - edzie

1. ( posiłek) dinner; lunch; proszony obiad dinner; musztarda po obiedzie a day after the fair; jeść obiad have dinner, have lunch; wydać obiad give dinner.

2. (= pora obiadowa) lunchtime; przed obiadem before dinner, before lunch; po obiedzie after dinner, after lunch; co jest na obiad? what's for dinner?, what are we having for dinner?, what's for lunch?

* * *

* * *

1. (= przybywać) ( o osobie) come; (o liście, pociągu, myśli) arrive, come; przyjść do kogoś visit sb; przyjść po kogoś pick sb up; przyjść do pracy/szkoły come to work/school; przyjść na spotkanie come to a meeting; przyjść za późno na dworzec/na spotkanie be late at the station/for a meeting; przyszła noc night fell; wreszcie przyszła wiosna spring is here at last; przyszła mi ochota na lody I feel like having some ice cream; burza przyszła z północy the storm came from the north; dzisiejsza poczta jeszcze nie przyszła today's mail hasn't arrived yet; przychodziły e-maile z wszystkich stron świata emails were coming from all over the world; co ci przyszło do głowy? where did you get that idea?, what came into your head?

2. (= nastąpić, wyniknąć) come ( z czegoś of sth); przyszła moda na coś sth is in; przyjdzie nam to poprawić we'll have to fix that; zwycięstwo przyszło łatwo victory came easy; co z tego przyjdzie? what good will come of that?; co mi z tego przyjdzie? what do I get out of this?; i na co nam przyszło? pot. what good has it done us?

3. ( w zwrotach) przychodzić do głowy spring to mind; przyjść do równowagi contain o.s.; przyjść do siebie come to; przyjść do zdrowia recover, get better; przyjść na świat be born; przyjść komuś z pomocą come to sb's aid; przyjść do kogoś z czymś ask sb for help on sth; łatwo przyszło, łatwo poszło easy come, easy go; przyjdzie koza do woza I shall catch you some day carrying corn to our mill; you're going to need my help someday; przyszła koza do woza! so you've come (to beg) for my help, haven't you?; kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi the early bird gets the late one's breakfast; przyszła kryska na Matyska the pitcher goes (once) too often to the well; sb's chickens have come home to roost.

* * *

- em -esz

1. (= pojmować) understand, comprehend, grasp, see; have an understanding ( coś of sth); rozumieć po angielsku understand English; nie rozumiesz po polsku? ( napomnienie) shall I make it clear l. spell it out for you?; rozumiesz? ( wzmocnienie rozkazu) (do) you hear me?, (do) you understand?; to rozumiem! pot. that's more like it, that's better, now you're talking!, atta boy/girl!; zaczynać rozumieć get the idea, see daylight; nic już z tego nie rozumiem I can't make anything of this, beats me; nie rozumieć czegoś not understand sth, have no comprehension l. conception of sth; niewiele z czegoś rozumieć make little of sth, be unclear about sth; nie rozumiem czemu (nie) I don't see why (not); nie rozumiesz istoty sytuacji you miss the point, you can't see forest l. wood for the trees; udawać, że się czegoś nie rozumie pretend not to see sth, have a blind spot about l. for sth; dobrze/źle coś rozumieć have a good/poor understanding of sth; rozumiem (= przyjmuję do wiadomości) I see l. understand.

2. (= interpretować) interpret, understand, take; (nie) rozumiem (o co ci chodzi) I (don't) know l. see what you mean, I (don't) get it, I (don't) follow l. get l. catch your drift; rozumiem, że... I gather l. understand that..., I take it that...; co przez to rozumiesz? what do you mean by that?; nie tak rozumiałam przyjaźń that's not my idea of friendship; czy na pewno dobrze to rozumiem? let me get this right l. straight; rozumiem cię, ale... I hear what you're saying, but...; czy mam przez to rozumieć, że... am I (supposed) to understand that...; źle l. mylnie coś zrozumieć misapprehend l. misinterpret l. misconstrue sth, mistake sth ( jako coś for sth).

3. (= wykazywać zrozumienie) (sytuację, młodzież) understand; relate (kogoś/coś to sb/sth); be understanding ( kogoś towards sb).

1. (= rozumieć się nawzajem) understand each other l. one another; rozumieć się z kimś bez słów be on the same wavelength with sb, speak the same language with sb; dobrze się z kimś rozumieć connect with sb, be tuned in with sb; źle się z kimś rozumieć be tuned out with sb; nie rozumieć się nawzajem be at cross-purposes.

2. pot. (= znać się) understand ( na czymś sth); have an understanding ( na czymś of sth); ma się rozumieć! yes, of course; yes, that's right; to się samo przez się rozumie it goes without saying, it is obvious by itself.

* * *

1. (= wyzierać) look out; wyglądać przez okno look out l. through the window.

2. przen. (= ukazywać się) appear, emerge, be visible; słońce wygląda zza chmur sun appears from behind the clouds, clouds are clearing away.

3. (= dawać się widzieć) be visible, appear; wyglądać spod czegoś appear from beneath sth.

4. tylko ipf. (= prezentować się) look; dobrze dzisiaj wyglądasz you look good today; wyglądać jak śmierć look like death warmed up l. over; on mi wygląda na złodzieja he looks like a thief to me; ładnie bym wyglądał I would be in trouble; jak to wygląda! what is this!, what do you think this is!; wyglądać jak półtora nieszczęścia look the very picture of misery; wyglądać świetnie l. źle look great l. bad; wyglądasz na zmęczonego you look tired; wyglądać blado look pale; wyglądać młodo (jak) na swój wiek look young for one's age; jak ona wygląda? what does she look like?; wygląda na to, że... it looks as if...; na to wygląda so it would seem, so it seems.

5. tylko ipf. (= oczekiwać z tęsknotą) look forward to, expect, await; wyglądać kogoś l. czegoś jak kania dżdżu crave (for) sth, long for sth, desire sth eagerly, crave to see, meet, etc. sb; be looking forward to meet, see, etc. sb, be looking forward to sth.

- dojść do domu to reach a. get home

- jak mogę dojść do dworca? how can I get to the railway station (from here)?

- dochodząc do szkoły, usłyszał dzwonek na lekcje on reaching school he heard the bell ring for lessons

- pożar dochodził już do strychu the fire was already reaching up to the attic

- woda doszła do samych drzwi the water came right up to the door

- opatrunek jest za ścisły i krew nie dochodzi do nogi the dressing is too tight and the blood isn’t flowing to the leg

- jego list jeszcze nie doszedł his letter hasn’t arrived yet

- czy pieniądze już doszły? has the money arrived yet?

- doszło do moich uszu, że przenosi się pan do Paryża I heard that you’re moving to Paris

- doszły mnie słuchy, że wyszłaś za mąż I hear you got married

- dochodzą (do) nas plotki o jej życiu prywatnym we hear various rumours about her private life

- mało z tego, co mu tłumaczę, dochodzi do niego not much of what I say gets through to him

- wreszcie doszło do jego świadomości, że… it finally got through to him that…

- program dochodzi przez satelitę the programme’s transmitted by satellite

- z ogrodu dochodził miły zapach kwiatów a pleasant smell of flowers was coming from the garden

- uliczny hałas tu nie dochodzi you can’t hear the traffic here

- dziwny dźwięk doszedł do jego uszu he heard a strange sound

- do naszego zespołu doszli nowi zawodnicy some new players have joined our team

- doszedł nam nowy temat do dyskusji we have a new topic to discuss

- do pensji dochodzi premia oraz różne dodatki on top of the salary there’s a bonus and various additions

- po urodzeniu się dziecka dojdą nam nowe obowiązki after the baby’s born, we’ll have additional obligations

- liczba ofiar w wypadkach drogowych w tym miesiącu doszła już do 1000 the number of road accident victims this month has already reached 1,000

- jego długi dochodziły do dwóch milionów złotych his debts amounted a. came to almost two million zlotys

- kurs dolara doszedł do 4 zł the exchange rate for the dollar went up to a. reached 4 zlotys

- upał dochodził do 40°C the temperature was approaching 40°C

- dojść do perfekcji w czymś to achieve a. attain perfection in sth

- dojść do bogactwa to become rich

- dojść do pełnoletności to come of age

- dojść do punktu kulminacyjnego/zenitu to reach a high/zenith

- dojść z kimś do porozumienia a. zgody to reach a. come to (an) agreement a. an understanding with sb

- po długich negocjacjach rząd i związki dochodzą do porozumienia after protracted negotiations, the government and unions are coming to an understanding

- dojść do sławy to become famous

- dojść do władzy to come a. rise to power

- jak on doszedł do takich pieniędzy? how did he come into that kind of money?

- tylko najwytrwalsi do czegoś dochodzą only the most persevering people achieve anything (in this world)

- jego wściekłość dochodziła do obłędu his fury verged on madness

- dochodzić zwrotu długu to demand the settlement of a debt

- dochodzić swoich praw na drodze sądowej to pursue one’s rights in a court of law

- dochodzić sprawiedliwości to seek a. demand justice

- dochodzić prawdy to search for the truth

- nie dojdziesz prawdy you’ll never find out a. know the truth

- postanowił dojść, o co im chodzi he resolved to find out what they meant

- trudno dojść, jak jest naprawdę it’s hard to find out what the real situation is

- dojść do wniosku a. przekonania to reach a. come to a conclusion

- dojść kogoś to catch sb up a. catch up with sb

- dochodził biegnącego przed nim Francuza he was catching up with the French runner in front of him

- dojść do piłki/podania to get to the ball

- ziemniaki jeszcze twarde, ale zaraz dojdą the potatoes are still a bit hard, but they’ll be ready in a minute

- zostaw mięso w piecu, niech dojdzie leave the meat in the oven to finish off for a bit

- zboża już dochodzą the corn will be ripe soon

- nie wiem, jak do tego doszło I’ve no idea how it happened a. came about

- po operacji doszło do powikłań some complications arose after the operation

- często dochodziło pomiędzy nimi do spięć there were often arguments between them

- na tym skrzyżowaniu często dochodzi do wypadków accidents often occur at this crossroads

- dochodzi do tego, że dzieci kłócą się z nauczycielami w szkole it’s coming to the point a. reaching the stage where children are quarrelling with their teachers at school

- doszło do tego, że nikt nie podał mu ręki in the end no one shook his hand

- do czego to doszło! what (on earth) are things coming to!

■ dojść z czymś do ładu to get to grips with sth

- dojść do ładu ze swymi myślami to get a. bring one’s thoughts under control

- dojść z kimś do ładu to reach an understanding with sb

- gdy się upił, trudno było z nim dojść do ładu when he got drunk, it was difficult to get through to him

- nie dojdę z tym chłopakiem do ładu, nie chce mnie w ogóle słuchać I can’t cope with that boy, he doesn’t want to listen to me at all

- dojść do siebie (po chorobie) to recover, to recuperate; (po zemdleniu) to come round a. to

- kryć zbiega w piwnicy to hide a runaway in one’s basement

- kryć kosztowności w sejfie to hide one’s valuables in a safe

- kryć coś przed kimś to hide a. conceal sth from sb

- słodycze kryła przed dziećmi w szafce she was hiding the sweets in the cupboard so the children wouldn’t find them

- pokaż, co kryjesz w kieszeni show me what you’re hiding in your pocket ⇒ ukryć

- kryć przed kimś uczucia/myśli/zamiary to hide one’s feelings/thoughts/intentions from sb

- rodzina kryła przed chorą faktyczny stan rzeczy the patient’s family hid the truth from her

- nie krył niechęci/zaskoczenia/gniewu he made no attempt to hide a. conceal his aversion/surprise/anger ⇒ skryć, ukryć

- mgła kryła pola i lasy fog hid the fields and woods

- lustro kryje plamę na ścianie the mirror hides a stain on the wall

- z rozpaczy kryła twarz w dłoniach she buried her face in her hands in despair

- dom kryty gontem a house with a shingle(d) roof

- schody krył postrzępiony dywan there was a ragged carpet on the stairs ⇒ pokryć

- ciekaw był, co kryją w sobie te ruiny he was curious about what was inside the ruins

- jakie niebezpieczeństwa kryje w sobie każde rozwiązanie? przen. what possible risks does each of the alternatives entail?

- ochrona będzie kryć prezydenta the president will be surrounded by bodyguards

- kryj mnie! cover me!

- kryć kolegę/wspólnika to cover (up) for one’s friend/partner

- jego zadaniem było kryć napastnika his job was to cover the forward

- ta farba dobrze kryje this paint covers well

- kryjący podkład pod makijaż (a) cover foundation

- teraz ja będę krył this time I’m ‘it’

- kryć się przed policją to hide from the police

- kryć się za plecami kogoś to hide behind sb

- kryć się pod parasolem to take cover a. shelter under an umbrella ⇒ ukryć się

- kryć się ze swoją miłością/nienawiścią/niechęcią do kogoś to conceal one’s love for/hatred of/aversion to sb

- pozorna życzliwość, za którą kryje się chęć zemsty seeming friendliness, behind which lies a craving for revenge

- kryć się pod pseudonimem to go by a. under a false name

- za tym nazwiskiem kryje się znany pisarz a well-known author goes by this name

- pod maską naiwności kryła swoje zamiary she hid her true intentions under a façade a. veneer of naivety

- słońce kryło się za chmurami the sun was hidden behind the clouds

- za domkiem krył się mały ogródek there was a small garden tucked behind the cottage

- w tej prostej opowiastce kryje się głęboki sens this simple story has a profound meaning

- nie wiedziała, co kryło się w liście she didn’t know what was in the letter

- który plecak jest twój? which rucksack is yours?

- którą sukienkę wolisz? which dress do you like better a. do you prefer?

- z którymi kolegami utrzymujesz kontakty? which of your friends are you in touch with?

- „wzięłam twoją bransoletkę?” – „którą?” ‘I’ve taken your bracelet’ – ‘which one?’

- nie pamiętam, którzy uczniowie dostali nagrody I don’t remember which pupils got prizes

- zgadnij, na którym piętrze mieszkam guess which floor I’m on

- nie wiem, który kolor wybrać I don’t know which a. what colour to choose

- która z was mi pomoże? which of you will help me?

- która godzina? what time is it?, what’s the time?

- o której masz samolot? what time is your plane?

- który dzisiaj ? a. którego dziś mamy? what’s the date today?

- „podaj mi talerz” – „który?” – „obojętnie który” ‘pass me a plate, will you?’ – ‘which one?’ – ‘any one (will do)’

- który to raz obiecujesz poprawę? how many times have you promised to mend your ways?

- który ojciec tak córkę miłował! was there ever a father more devoted to his daughter? książk.

- ci, którzy oddali życie za ojczyznę those who gave their lives for their country

- chłopcy, których spotkałem the boys (that) I met

- samochód, który wynająłem the car (which a. that) I hired

- drabina, na której stałem the ladder (that a. which) I was standing on, the ladder on which I was standing

- autor, którego książka jest na liście bestsellerów an author whose book is on the bestseller list

- wiersz, z którego pochodzą te słowa the poem (that) these words come from

- wszyscy, którzy byli świadkami wypadku, proszeni są o zgłoszenie się na policję anyone who witnessed the accident is asked to contact the police

- dla/do/od którego (osobowy) for/to/from whom; (nieosobowy) for/to/from which

- na którym (osobowy) on whom; (nieosobowy) on which

- o którym (osobowy) about whom; (nieosobowy) about which

- moja sąsiadka, o której ci już opowiadałam... my neighbour, who(m) I’ve already told you about...

- dom/kraj, w którym mieszkam the house/country I live in

- dzień, w którym popełniono zbrodnię the day (when) the crime was committed

- który to which

- urodził się 1 września 1939, w którym to dniu wybuchła wojna he was born on 1 September 1939, the day war broke out

- przeniósł się z powrotem do Krakowa, w którym to mieście urodził się he moved back to Cracow, the city where he was born

- niech no mi się który spóźni, to pożałuje! if any of you are late, you’ll be sorry!

- czy który z was odprowadzi mnie na dworzec? will one of you see me off to the station?

- którą drogę wybierzesz, dojedziesz do wybrzeża whichever road you choose, it’ll take you to the coast

- mało a. rzadko który hardly any

- mało a. rzadko który mężczyzna/samochód hardly any man/car

- obojętnie który whichever (one), no matter which (one)

* * *

pl. ocz- Nom. -y Gen. -u Ins. - ami l. - yma

1. ( narząd wzroku) eye, optic (arch.); piwne/brązowe/niebieskie oczy hazel/brown/blue eyes; podbite oko black eye, shiner, mouse; bystre oko sharp l. keen eye; mieć bystre oko be sharp l. keen eyed l. eyesighted; zaczerwienione oko reddish eye; kocie oczy ( na drodze) cat's eyes; kocie oko min. cat's eye; tygrysie oko min. tiger's eye; dno oka anat. eyegrounds, fundus of the eye; oko cyklonu meteor. bull's eye, the eye of the storm; sokole oko eagle eye; maślane oczy filmy eyes; wprawne oko practiced eye; w mgnieniu oka in a blink of an eye, in a twinkling, in a flash l. crack; na pierwszy rzut oka at first glance; coś widać na pierwszy rzut oka sth can be seen at first glance; bez zmrużenia oka without batting an eye; na moich oczach before l. under my eyes, in front of my very eyes; słabnąć l. niknąć w oczach ( o człowieku) be fading away, be wasting away; ale masz oko! good eye!; cieszący oko easy on the eye; cieszyć oko please the eye; klapki na oczach blinders, tunnel vision; klapki na oczy ( konia) blinders; Br. blinkers; w moich oczach to jest nic niewarte it's not worth a penny in my eyes l. to my mind; z zamkniętymi oczami with one's eyes closed; pożerać kogoś oczami devour sb with one's eyes; patrzeć na coś krzywym okiem frown upon sth, look askance at sth; być komuś solą w oku be a thorn in sb's side l. flesh, be the stone in sb's shoe; (szkolić się) pod okiem instruktora (train) under the supervision of the instructor; ciemno, choć oko wykol the night is inky black; rzucać się w oczy stick out a mile, stick out like a sore thumb; spędza mi to sen z oczu I can't get it out of my mind; czytam w twoich oczach, że... I can see l. read it in your eyes that...; dobrze ci z oczu patrzy you have a kind look in your eyes; iść, gdzie oczy poniosą go and never look back, walk and don't look back; jak okiem sięgnąć as far as the eye can see; mieć oczy wokół głowy have eyes at the back of one's head; zrobiło mi się ciemno przed oczami I was seeing spots before my eyes; mam to na oku I'm keeping a (sharp) eye on it; mieć coś na oku (np. o pracy) set sights on sth; mam babcię ciągle przed oczyma I can still see grandma before my eyes; miej oczy i uszy otwarte! keep your eyes and ears open!; powiedzieć l. wygarnąć komuś prawdę w oczy tell sb the truth to his/her face, speak the truth to sb's face; wspominać kogoś/coś z łezką w oku think softly l. affectionately l. nostalgically about sb/sth, think about sb/sth with affection; mydlić komuś oczy pull the wool over sb's eyes, throw dust in sb's eyes; nawet nie mrugnął okiem he didn't flicker an eyelid; nie mogłem od niej oderwać oczu I couldn't take my eyes off her; nie mogę spojrzeć jej w oczy I can't look her in the eye/face; mieć oko na coś keep one's eyes open l. peeled l. skinned for sth; nie spuszczaj z oka dzieci keep your eye on the children, keep a close eye l. watch on the children; podbić komuś oko give sb a black eye l. a shiner; własnym oczom nie wierzę! I can't believe my eyes!; nie zmrużyłem oka I didn't sleep a wink; otworzyć szeroko oczy open one's eyes wide; widzieć kątem oka see sth out of the corner of one's eye; strzec kogoś/czegoś jak oka w głowie keep a close eye on sb/sth; rzut oka na coś glimpse at sth; kiedy ty wreszcie przejrzysz na oczy? when will you finally take the blinds off?; przewracać oczami turn up l. roll one's eyes; robić do kogoś perskie oko give sb the eye, give sb a glad eye, make eyes at sb; kłamać w żywe oczy lie through one's teeth, lie in one's throat; na piękne oczy on trust; w cztery oczy in private; rozmawiać z kimś w cztery oczy talk heart to heart to sb, talk eye to eye; rzuć na to okiem have l. take a look l. glance at it, please; cast an eye over it, please; gołym okiem with the naked eye; stanąć z kimś oko w oko stand face to face with sb, confront sb eyeball to eyeball; stracić kogoś z oczu lose sight of sb; spuścić oczy lower one's eyes, cast one's eyes down; spojrzeć prawdzie w oczy face the truth; wake up and smell the coffee; see things for what they really are; świecić oczami za kogoś blush for sb, take the rap; widzieć coś gołym okiem see sth with the naked eye; widzieć coś na własne oczy see sth with one's own eyes; widzieć coś oczami duszy see sth in one's mind's eyes; wpaść komuś w oko catch sb's fancy l. eye, take l. tickle l. catch sb's fancy; zamknąć oczy close one's eyes, breathe one's last; przymykać na coś oczy turn a blind eye to sth; zejdź mi z oczu! get out of my sight!; oczy mi się kleją I have heavy eyes l. eyelids; pi razy oko sth in the neighborhood of, more or less; pasuje to jak pięść do oka it's like a square peg in a round hole; oczy wychodzą mu na wierzch ( ze zdziwienia) his eyes popped out; oko ci zbieleje it'll leave you open-mouthed; kruk krukowi oka nie wykole crows don't pick crows' eyes; dog does not eat dog; oko za oko, ząb za ząb an eye for an eye and a tooth for a tooth; pańskie oko konia tuczy the eye of the master does more work than both his hands; prawda w oczy kole the greater the truth, the greater the libel; strach ma wielkie oczy fear has big eyes; czego oko nie widzi, tego sercu nie żal what the eye doesn't see, the heart doesn't grieve over; what the eye sees not, the heart craves not.

2. pl. oka Gen. ok (= coś jak oko) eye; ( w rosole) eye; pawie oko peacock's eye, ocellus, eyespot.

3. ( w sieci rybackiej) mesh.

4. żegl. ( wachta) watch, lookout.

5. żegl. ( pętla na linie) eye-splice, loop.

- gramy dzisiaj mecz we’re playing a game today

- gramy już trzeci set we are playing the third set

- graliśmy dzisiaj świetną koszykówkę pot. we played great basketball tonight

- (w) co gramy? pot. what’s trumps?

- gramy (w) piki pot. spades are trumps ⇒ zagrać

- grać w teatrze to act on stage

- grać u Altmana to appear in an Altman film

- grał postać księdza he played a priest

- role żeńskie grane przez mężczyzn female roles played by men

- świetnie grana sztuka a very well-acted play

- aktorzy grali fatalnie/świetnie the acting was terrible/great

- kto gra Bonda w „Goldeneye”? who plays Bond in ‘Goldeneye’? ⇒ zagrać

- grać głupka/niewiniątko to play the fool/the innocent

- grać przed kimś komedię to put on an act for sb

- grać rolę dobrego przyjaciela to play the good friend ⇒ zagrać

- grać rolę klasowego wesołka to be the classroom clown

- walory estetyczne grają drugorzędną rolę the aesthetic merit is of secondary importance

- największą rolę grają pieniądze money is the key factor

- pieniądze nie grają roli money is no object ⇒ zagrać

- gramy teraz „Sen nocy letniej” we are playing ‘A Midsummer Night’s Dream’

- nasz teatr często gra Szekspira our theatre often plays Shakespeare

- co dzisiaj grają w kinie? what’s on at the cinema?

- w Odeonie grają dzisiaj „Gwiezdne Wojny” ‘Star Wars’ is playing at the Odeon

- tego już nie grają it’s not playing any more

- często gracie Bacha? do you often play Bach? ⇒ zagrać

- w radiu bez przerwy grają tę piosenkę they play the song all the time on the radio

- grać w piłkę nożną/karty/szachy to play football/cards/chess

- dobrze grać w brydża/tenisa to be good at bridge/tennis

- grać w ataku/na bramce to play attack/(in) goal

- grać z kimś w tenisa to play tennis with sb

- grać na wyścigach to bet at the races, to put money on a. to play the horses

- grać na pieniądze to play for money

- grać o mistrzostwo to play for the title

- grać środkiem boiska to play down the centre

- grać skrzydłami to play down the wings

- grać w Bayernie/reprezentacji to play for Bayern/one’s country

- Real gra dziś z Barceloną Real takes on a. plays Barcelona today

- z kim dzisiaj gramy? who are we playing today?

- grasz z nami? do you want to play with us? ⇒ zagrać

- grać na skrzypcach/gitarze/fortepianie to play the violin/guitar/piano

- grać do tańca to play music for dancing

- grać na cztery ręce to play duets ⇒ zagrać

- w tle cicho grała muzyka some music was playing softly in the background

- radio grało na cały regulator the radio was going at full blast

- grający zegar a musical clock

- monotonne granie silnika the monotonous hum of an engine

- aż jej w piersiach a. płucach grało przen. she was panting and wheezing ⇒ zagrać

- telewizor gra na okrągło the TV is on all the time

- magnetofon nie chce grać the tape recorder is out of order

- grać na giełdzie to play the stock market ⇒ zagrać

- grać uczciwie to play fair

- gramy o wysoką stawkę we’re playing for high stakes ⇒ zagrać

- grać na czyichś emocjach to play on sb’s emotions

- politycy umiejętnie grający na uczuciach narodowych politicians who skilfully play on national sentiments ⇒ zagrać

- jej twarz grała tysiącem uczuć all sorts of emotions flickered across her face; ⇒ zagrać

- kolory grały w słońcu the colours danced in the sunlight ⇒ zagrać

- te kolory świetnie ze sobą grają the colours match perfectly

- psy grały w oddali the hounds were baying in the distance

- granie cietrzewi mating calls of black grouse ⇒ zagrać

■ grać na czas Sport to waste time

- grać na zwłokę to play for time

- w to mi graj! pot. it couldn’t be better!, I love it!

- konkurencji tylko w to graj our competitors would love it

- coś tu nie gra pot. something’s wrong here

- wszystko gra! pot. everything is shipshape! pot.

- co jest grane? pot. what’s going on?

- czas gra na naszą korzyść/niekorzyść time is on our side/we’re running out of time

- książka o kimś/czymś a book about a. on sb/sth

- ustawa o pornografii the law on pornography

- o czym jest ten film? what is the film about?

- mówić/myśleć o kimś/czymś to talk/think about a. of sb/sth

- dyskutować o czymś to discuss sth

- zapytać o kogoś/coś to ask about sb/sth

- zapytaj kogoś o godzinę/drogę ask somebody the time/way

- zapytała go o cenę she asked him about the price

- wiedzieć o kimś/czymś to know about sb/sth

- nic mi o tym nie wiadomo I know nothing about it

- nie zapomnij o jej urodzinach don’t forget (about) her birthday

- nie miała pojęcia o poezji she knew nothing about poetry

- co sądzisz o tej książce? what do you think of this book?

- był przekonany o swojej racji he was convinced he was right

- proces o zabójstwo a murder trial

- oskarżony o zdradę stanu accused of high treason

- martwić się o kogoś/coś to worry about sb/sth

- gniewać się o coś to be angry a. cross GB about sth

- być zazdrosnym o kogoś/coś to be jealous of sb/sth

- o co masz do mnie żal? what have I done to upset you?

- prosić o coś to ask for sth

- poproś go o kawałek chleba ask him for a piece of bread

- poprosimy go o zmianę decyzji we’ll ask him to change the decision

- chciałbym cię o coś poprosić I’d like to ask you something, there’s something I’d like to ask you

- dbać o zęby/włosy to care for one’s teeth/hair

- dbać o figurę to watch one’s figure a. weight

- wystąpić o stypendium to apply for a grant/scholarship

- zabiegać o poparcie to seek support

- walczyć o przetrwanie to fight for survival

- rywalizować o pierwsze miejsce to compete for first place

- proszę o spokój! quiet, please!

- pasażerów uprasza się o niepalenie passengers are kindly requested not to smoke

- kłótnia o coś a quarrel about a. over sth

- wojna o granice a war over the borders

- sprzeczać się o drobiazgi to quarrel over trifles

- uderzyć głową/kolanem o coś to hit a. bang one’s head/knee on a. against sth

- fale uderzały o skały the waves beat against the cliffs

- odbijali piłkę o ścianę they were bouncing the ball against the wall

- koła stukały o szyny the wheels clattered on the rails

- rozerwał marynarkę o gwóźdź he tore his jacket on a nail

- oparł drabinę o ścianę he leant the ladder against the wall

- o (godzinie) czwartej at four (o’clock)

- o wpół do dziewiątej at half past eight

- o świcie/zmroku at dawn/dusk

- o północy at midnight

- wstał o zwykłej godzinie he got up at his usual hour

- wzrosnąć/obniżyć się o 10% to rise/fall by 10 per cent

- wzrost/spadek zatrudnienia o 2% a two per cent rise/fall a. drop in employment

- o dwa centymetry dłuższy/krótszy two centimetres longer/shorter

- o połowę krótszy/tańszy half the length/price

- o dziesięć lat starszy/młodszy ten years older/younger

- jest ode mnie wyższy o pół głowy he’s half a head taller than me

- o wiele lepszy/większy far better/bigger

- te buty są o dwa numery za duże these shoes are two sizes too big

- mieszkamy o trzy domy dalej we live three houses further on a. down the road

- wyprzedzał ich o trzy metry/sekundy he was three metres/seconds ahead of them

- spóźniła się o godzinę she was an hour late

- spałeś o godzinę dłużej ode mnie you slept an hour longer than me

- może się pan pomylić o dziesięć lat your answer must be correct to within ten years

- dziewczyna o niebieskich oczach i jasnych włosach a girl with blue eyes and fair hair

- mydło o zapachu cytryny lemon-scented soap

- film o żywej akcji a well-paced film

- koło o średnicy/promieniu metra a circle one metre in diameter/with a one-metre radius

- odcinek drogi o długości ośmiu kilometrów an eight-kilometre stretch of the road

- poruszać się o kulach to walk on crutches

- wstać o własnych siłach to get up on one’s own a. unaided

- żyć o chlebie i wodzie to live on bread and water

* * *

- wiem -wiesz -wiedzą, - wiedz

1. (= wyrazić coś słowami) say, tell; powiem ci w sekrecie I'll tell you in secret; powiedz mi wprost give it straight to me; co ty powiesz!? you don't say (so)!, no kidding!, no shit!; co powiesz na... how about...; ani słowa mi nie powiedziała she didn't say a word; prawdę l. szczerze powiedziawszy frankly speaking; powiedzieć prawdę w oczy give sb a piece of one's mind; powiedzieć komuś do słuchu give sb an earful, send sb away with a flea in their ear; powiedziałem sobie, że to już ostatni raz I told myself that it was the last time; powiedzieć coś w nieodpowiedniej chwili time one's words badly, say sth at an inopportune moment; powiedzieć coś nie w porę mistime sth; powiedzieć coś przez łzy weep sth out; powiedzieć coś niewiele myśląc say sth unguarded, blurt sth out; powiedzieć, co się myśli nail one's colors to the mast; nie umiem powiedzieć ask me another; jak to powiedzieć how shall I put it; powiedzieć swoje speak one's mind; powiedzieć swoje zdanie say sth out; wystarczy powiedzieć, że... suffice it to say that...; powiedzieć jasno, że... make it plain that...; powiedzieć ostatnie słowo say the last word; powiedzieć komuś komplement compliment sb, pay a compliment to sb; powiedziałem do niej po imieniu I addressed her by her first name; łatwiej powiedzieć, niż zrobić (it's) easier said than done; chcę przez to powiedzieć, że... what I mean is that...; gdy się powiedziało A, trzeba powiedzieć B in for a penny, in for a pound; odszczekać l. odwołać to, co się powiedziało eat l. swallow one's words; tak mi się tylko powiedziało I didn't mean it; powiedzieć coś na kogoś inform l. snitch l. rat l. tell on sb; nic mi to nie powiedziało it didn't ring a bell; swoje powiedziałem pot. I said what I had to say; powiedział, co wiedział pot. he said what he knew; że tak powiem so to say, if I may say so; sam powiedz l. powiedz sam wouldn't you agree?; powiedzmy (let's) say; a jeśli to będzie, powiedzmy, piękna dziewczyna? and if that's going to be, say, a beautiful girl?

2. (= oznajmić) inform, announce, say; co chcesz przez to powiedzieć? what do you mean by that?; to za mało/za dużo powiedziane that's an understatement/overstatement; nie można powiedzieć, by była zbyt miła you can't say she's too nice; kto by to powiedział? who would have thought it?; w Biblii powiedziane jest: Nie lękajcie się the Bible says l. reads: Do not fear.